Tổng quan Ngũ_Đại_Thập_Quốc

Ngũ Đại bao gồm năm Triều đại:

  1. Hậu Lương,
  2. Hậu Đường,
  3. Hậu Tấn,
  4. Hậu Hán, và
  5. Hậu Châu.

Năm 907, tại Biện Châu, Chu Ôn soán Đường, kiến lập Hậu Lương, khởi đầu cho Ngũ Đại. Con của Lý Khắc DụngLý Tồn Úc diệt Hậu Lương, lập nên Hậu Đường. Sau thời Hậu Đường, quân vương Ngũ Đại đều xuất thân là tử tôn hoặc bộ thuộc của Lý Khắc Dụng. Trải qua khuếch trương và chỉnh đốn dưới thời Hậu Đường Minh Tông, quốc lực Hậu Đường cường thịnh, nhưng sau lại phát sinh nội loạn, Thạch Kính Đường dẫn quân Khiết Đan diệt Hậu Đường, kiến lập Hậu Tấn. Không lâu sau, quan hệ giữa Khiết Đan và Hậu Tấn trở nên xấu đi, quân Khiết Đan tiến về phía nam tiêu diệt Hậu Tấn, kiến lập triều Liêu. Đồng thời, Lưu Tri Viễn tại Thái Nguyên kiến lập Hậu Hán, sau đó thu phục Trung Nguyên. Tiếp đến, Quách Uy soán Hậu Hán, kiến lập Hậu Chu, Hậu Chu Thế Tông Sài Vinh khổ tâm mưu hoạch phát triển, khiến Hậu Chu có tia hy vọng thống nhất Thiên hạ, song ông đột ngột qua đời khi Bắc phạt nhằm lấy lại Yên Vân thập lục châu từ tay người Khiết Đan. Sau đó, Hậu Chu bị Triệu Khuông Dẫn soán, Ngũ Đại kết thúc.

Về phần Thập Quốc, gồm có:

  1. Ngô,
  2. Ngô Việt,
  3. Mân,
  4. Kinh Nam,
  5. Sở,
  6. Nam Đường,
  7. Nam Hán,
  8. Bắc Hán,
  9. Tiền Thục, và
  10. Hậu Thục.

Ngô ở Giang Nam là mạnh nhất, nhưng sau bị Lý Biện soán vị, lập ra Nam Đường, tiếp đến có Ngô ViệtMân. Vùng Hồ-Quảng lại có các nước Kinh Nam, SởNam Hán. Nam Đường có quốc lực mạnh nhất, trước sau công diệt Mân, Sở, song cũng vì nhiều lần dụng binh mà quốc lực suy thoái, cuối cùng bại trước Hậu Chu. Đất Thục có Tiền Thục và Hậu Thục, quốc gia phú cường, chỉ kém có Nam Đường, song vì trì trệ trong an lạc, cuối cùng bị thế lực Trung Nguyên tiêu diệt. Bắc Hán là nước duy nhất ở phía bắc trong Thập Quốc, do hậu duệ hoàng tộc Hậu Hán kiến lập. Triệu Khuông Dẫn kiến lập triều Tống (sử gọi là Bắc Tống), cùng với hoàng đệ là Tống Thái Tông lần lượt tiêu diệt quần hùng, đến năm 979 thì thống nhất Trung Quốc bản thổ, Thập Quốc kết thúc.[tham 1]

Ngũ Đại Thập Quốc về đại thể vẫn kế tục thể chế chính trị hậu kỳ triều Đường, song rất nhiều chức quan có chữ "sứ". Trong đó, Ngũ Đại có rất nhiều biến hóa, chủ yếu là thiết tam tỉnh lục bộ làm cơ quan chủ quản hành chính, tam ty làm cơ quan chủ quản tài chính, xu mật viện làm cơ quan chủ quản quân sự, về sau được triều Tống kế thừa. Trong Thập Quốc, có một số thần phục Ngũ Đại, song cơ cấu chính trị thì phần lớn tương đồng với Ngũ Đại.[tham 2] Do tiết độ sứ địa phương không bị quản chế, đương thời họ thường quay sang phản lại Trung ương, do vậy triều đình phải tăng cường quân lực của cấm quân để áp chế nhóm thực lực địa phương. Để ngăn ngừa hiện tượng võ nhân can chính như thời Ngũ Đại, triều Tống thực thi chính sách "Cường cán nhược chi".[tham 3]

Trên phương diện ngoại giao, thời Đường, Hồ-Hán dung hợp, các dân tộc phi Hán liên tiếp đến cư trú trên khắp Trung Quốc. Sau khi bước sang thời kỳ Ngũ Đại Thập Quốc, xuất hiện một số quốc gia ngoại tộc, như người Sa Đà kiến lập Hậu Đường, Hậu Tấn và Hậu Chu. Hay như người Khiết Đan ban đầu kiến lập Khiết Đan Quốc, sau khi nam hạ diệt Hậu Tấn thì kiến quốc triều Liêu; cũng có thể kể đến người Đảng Hạng, họ có ảnh hưởng sâu sắc đến thế cục của triều Tống sau này.[tham 4]

Do phương Bắc nội loạn, ngoại tộc xâm nhập, phương nam chiếm ưu thế trên phương diện nhân khẩu, kinh tế, văn hóa và khoa học-kỹ thuật so với phương bắc. Đây cũng là thời khắc mà kinh tế Hoa Nam một lần nữa vượt qua Hoa Bắc, cục diện này sau đó chưa từng lại bị đảo ngược.[tham 5] Thập Quốc mở rộng kinh tế, xem trọng xây dựng và sửa chữa công trình thủy lợi cũng như cây trồng kinh tế, phát triển mậu dịch, sản xuất trà, dệt, đê đá sông Tiền Đường cũng được xây dựng trong thời kỳ này.[tham 5]

Trên phương diện văn hóa, đây là thời kỳ phát triển then chốt của thể loại văn học "từ". Thiền tông tại thời kỳ này tiến vào "kỳ toàn hưng". Thời Ngũ Đại Thập Quốc, người ta tiếp tục dùng mộc bản in Cửu kinh, giúp bảo tồn nhiều kinh điển Nho giáo. Trên phương diện hội họa, cả phương Bắc và phương Nam đều có chỗ độc đáo.[tham 6]

Biểu đồ Tổng quan thời kỳ
Ngũ Đại Thập Quốc
Thời kỳNgũ Đại
Quốc giaHậu LươngHậu ĐườngHậu TấnHậu HánHậu Chu
Thủ đôBiện châu Khai PhongLạc Dương Hà NamBiện châu Khai PhongBiện châu Khai PhongBiện châu Khai Phong
Quân chủ
 *Quân chủ khai quốc
 *Quân chủ diệt vong
3 vua
Chu Hoảng
Chu Hữu Trinh
4 vua
Lý Tồn Úc
Lý Tòng Kha
2 vua
Thạch Kính Đường
Thạch Trọng Quý
2 vua
Lưu Tri Viễn
Lưu Thừa Hựu
3 vua
Quách Duy
Sài Tông Huấn
Thành lập907923936947951
Diệt vong923937947951960
Bắt đầu907 Chu Ôn soán triều Đường
Kết thúc960 Triệu Khuông Dận soán Hậu Chu
Thời kỳThập Quốc
Quốc giaNgôNam ĐườngNgô ViệtMânBắc Hán
Thủ đôDương châu Giang ĐôThăng châu Kim LăngHàng châu Tây phủPhúc châu Trường LạcThái Nguyên phủ
Quân chủ
 *Khai quốc
 *Diệt vong
4 vua
Dương Hành Mật
Dương Phổ
3 vua
Lý Biện
Lý Dục
5 vua
Tiền Lưu
Tiền Thục
6 vua
Vương Thẩm Tri
Vương Diên Chính
4 vua
Lưu Mân
Lưu Kế Nguyên
Thành lập902937907909951
Diệt vong937975978945979
Quốc giaTiền ThụcHậu ThụcKinh NamSởNam Hán
Thủ đôThành Đô phủThành Đô phủGiang Lăng phủĐàm châu Trường SaQuảng châu Hưng Vương
Quân chủ
 *Khai quốc
 *Diệt vong
2 vua
Vương Kiến
Vương Diễn
2 vua
Mạnh Tri Tường
Mạnh Sưởng
5 vua
Cao Quý Hưng
Cao Kế Sung
6 vua
Mã Ân
Mã Hy Sùng
4 vua
Lưu Nghiễm
Lưu Sưởng
Thành lập903934924897917
Diệt vong925965963951971
Bắt đầu907, Chu Ôn soán Nhà Đường
Kết thúc979, Triệu Khuông Nghĩa diệt Bắc Hán

Tài liệu tham khảo

WikiPedia: Ngũ_Đại_Thập_Quốc http://www.britannica.com/EBchecked/topic/208994 http://www.britannica.com/EBchecked/topic/587074 http://military.china.com/zh_cn/dljl/songchao/01/1... http://edu.cnxianzai.com/gaozhongsheng/xuefazhidao... http://www.guoxue.com/shibu/24shi/Newwudai/xwdml.h... http://www.guoxue.com/shibu/24shi/oldwudai/jwdml.h... http://id.loc.gov/authorities/subjects/sh85024062 http://d-nb.info/gnd/4717161-3 http://vr.theatre.ntu.edu.tw/fineart/chap18/chap18... http://db1x.sinica.edu.tw/caat/caat_rptcaatc.php?_...